Að ganga í hjónaband er eitt af þessum fyrirbærum sem mannskepnan út um allann heim lítur á sem sjálfsagðann hlut og rúmlega það.
Svo eðlilegt og sjálfssagt þykir það að vera í sambandi að hvarvetna í heiminum eru ógiftir menn og konur, sem eru kominn á miðjan aldur jafnvel litinn undarlegu hornauga ef þau eru ekki “genginn út” eins og það kallast en af einhverjum ástæðum, sem ég ætla að skoða aðeins í þessum pistli, er ætlast til þess að við finnum okkur maka og göngum í kjölfarið af því í hjónaband.
Í menningarheimi okkar vesturlandabúa er “monogamy”, eða einkvæni, nánast eina viðurkennda normið. Monogamy er orðið yfir samband tveggja einstaklinga þar sem aðeins þau fá að njóta kynlífs hvert með öðru og undantekningar frá því eru synd, hjúskaparbrot, skömm og skilnaðarorsök. “Polygamy” er orð yfir fjölkvæni, eða mann sem gengur að eiga nokkrar konur og “polygyni” er orðið yfir konu sem gengur að eiga nokkra menn (við eigum því miður ekki hentugt orð fyrir þetta atferli á íslensku).
Það er auðvitað ekkert “eðlilegt” við þetta
Að ganga í hjónaband, hvort sem það er við einn eða fleiri einstaklinga, er mannskepnunni ekki eðlilegt frekar en að bursta tennur, fara í klippingu eða skreyta jólatré. Það er hinsvegar ein af fyrstu félagslegu uppfinningum okkar og tengslamyndun á milli tveggja eða fleiri einstaklinga, í formi hjónabands eða einhverskonar samkomulags, átti sér fyrst stað þegar við vorum rétt að komast af hellisbúastiginu.
Elstu kerfin sem við mynduðum voru nokkurnveginn á þá leið að ráðríkur eldri karl reyndi að komast yfir sem flestar kerlingar í einu, til að tryggja sér að gen hans bærust áfram með afkvæmunum inn í framtíðina. Með því að hafa margar kerlur í takinu jók hann möguleika sína á því að einast afkvæmi þar sem í það minnsta ein þeirra ætti að vera í mökunarstuði þegar svo bar undir. Á sama tíma reyndu kerlingarnar að hafa mök við yngri, sterkari og frjósamari karla til að tryggja sér hraust og hress afkvæmi. Í þessu gamla kerfi var ekkert sem líkist viðurkennda norminu í dag, sem er einn karl með einni kerlingu né heldur fjölkvæni.
Alltaf til í tuskið
Uppfinning hjónabandsins hefði örugglega aldrei átt sér stað ef ákveðnar líffræðilegar breytingar hefðu ekki orðið á líkömum kvenna. Tíðahringur flestra kvenspendýra er þannig að hún er aðeins til að hafa mök þegar hún er “breima”, sem takmarkar getnaðarmöguleika karldýranna niður á þetta ákveðna egglos tímabil og þar sem þeir eru alltaf í stuði, verða þeir að hafa sig alla við til að komast yfir skvísuna. Það sem aðgreinir okkur mannskepnurnar frá þessu kynferðislega hegðunarmunstri annara spendýra er einna helst það að við erum “breima” í tæplega einn mánuð, eða allann tímann fyrir utan tímabilið þegar við förum á blæðingar. Einu dýrin sem eru eins og við að þessu leiti munu vera gibbonar. Þegar konur eru með egglos verða þær reyndar aðeins meira breima og skemmtilegar kannanir hafa sýnt fram á að konur eru oftar en ekki léttklæddar og reyna að láta skína í bert þegar þær eru með egglos en þetta ætti að laða að athygli karldýranna.
Engar skuldbindingar
Karldýr eru mun líklegri til þess að vera sátt og sæl þegar þau eru með kvendýri sem getur haft við þá mök nánast hvenær sem er í mánuðinum og þannig eru mannskepnur af kvenkyni einmitt gerðar. Einu apategundirnar sem hafa tíðir mánaðarlega eins og við eru gibbonar, en þeir eru einmitt einu aparnir (fyrir utan okkur), sem stunda það sem kemst næst einkvæni.
Flest mennigarsamfélög líta á einkvæni sem eina af sterkustu undirstöðum farsæls þjóðfélags og um leið gera mikinn greinarmun á ást og ástríðum annars vegar og hjónabandinu hins vegar. Eina undantekningin frá þessu var Nayar samfélagið sem hélt til á Malabar ströndum Indlands.
Þar til í upphafi nítjándu aldar þurftu ungar stúlkur af Nayar þjóðflokki að gangast undir helgiathöfn um leið og þær höfðu fyrst á klæðum. Helgiathöfnin var á þá leið að ungir karlmenn höfðu við þær samfarir og seinna urðu þeir hugsanlega elskhugar stúlknanna. Ef stúlkurnar áttu með þeim börn voru þær skuldbundar til að syrgja manninn ef hann dó, en fyrir utan þetta voru engar skuldbindingar í hvoruga áttina.
Algjör andstæða Naya fólksins var Nyinba ættbálkurinn í Tíbet og Nepal. Þar eru iðkuð margskonar hjónabönd; fjölkvæni þar sem einn karl átti margar konur, einkvæni og svo polyandri, eða ein kona sem gengur að eiga nokkra karla, oftast bræður, og í sumum tilfellum geta þeir tekið sér auka konu. En polyandri hefur þó lengi verið þó algengasta fyrirkomulagið hjá Nyinba fólki sem þú getur lesið meira um hér.
Grín gert að karlmönnum á lausu
Hjónaband leysir ýmis vandamál sem eru einstæð hjá okkur mannfólki. Til dæmis eru mannabörn miklu lengur að komast á legg en afkæmi langflestra spendýra og það ferli gengur betur fyrir sig ef maður og kona eru samtaka um uppeldið og fæðuöflun í þau ár sem það tekur krílið að verða sjálfbjarga en þetta eru um það bil þrjú til fjögur ár. Hinsvegar eru flest önnur spendýrs afkvæmi staðinn upp og gengin í burtu eftir nokkrar vikur.
Þegar við vorum enn í veiðisamfélögum þurftu konan og maðurinn oft að standast langan aðskilnað en samt sem áður voru allir hvattir til að ganga í hjónaband og stundum gat hvatningin gengið fram úr hófi. Til dæmis voru ungir menn á eyjunni Spörtu dregnir í kringum altarið og hafðir að alhlægi af hópi ungra ógiftra kvenna, eða þá að þeir voru píndir til að hlaupa naktir um skóga og stræti um hávetur, syngjandi lög sem drógu dám að einhleypings ástandi þeirra. Gott að þetta er ekki svona hér.
Leigubílastýra í Reykjavík sagði mér nýlega frá því að það hefði komið sér ótrúlega á óvart hversu athafnasamir Reykvíkingar, bæði konur og karlar, væru að standa í framhjáhaldi.
Of mikið í boði?
Um það bil helmingur þeirra sem ganga í hjónaband sækja um skilnað innan fimm ára og kannanir hafa leitt í ljós að um það bil helmingi aðspurðra þyki erfitt að sættast við þá tilhugsun að hafa bara náin rómantísk samskipti við einn einstakling það sem eftir er ævinnar. Kannski er það vegna þess að í dag er stöðugt áreiti á okkur um alla valkostina sem okkur bjóðast í tilverunni? Hvort sem þeir snúa að lífsstíl eða öðru? Getur verið erfitt að mega ekki njóta athygli og ásta þeirra sem heilla, sérstaklega þegar þreyta er komin í sambandið og róman-tíkin farinn að spangóla af leiðindum. Eða hvað? Kann fólk bara ekki að rækta garðinn sinn?
Óskráðar reglur
Einstaka samfélög virðast þó hafa komið sér upp “normi” sem er almennt viðurkennt án þess að það sé endilega haft uppi á borðum. Frakkar eru á meðal þeirra, en í Frakklandi er sjaldan gert mikið veður út af því að fólk á fimmtugsaldri taki sér elskhuga eftir margra ára hjónaband. Krakkarnir eru þá flestir orðnir nógu gamlir til að sjá um sig sjálfir og fyrirtækið; hjónabandið, rekur sig að mestu leiti sjálft. Þeim finnst þó ástæðulaust að rífa þetta eikartré upp með rótum og því er ákveðið að hafa þögult samkomulag um að fá að njóta ásta utan hjónabandsins og brosa áfram með stórfjölskyldunni á jólum. Þar sem þetta tíðkast í öðrum löndum, t.d. í Asíu, eru það þó yfirleitt karlarnir sem fá sér slíkan VIP passa án þess að ræða það endilega við frúnna sem situr svo bara við borðstofuborðið með samanherptar varir og veit af hjákonunni.
Og ætli það gildi svosum ekki líka í Frakklandi og já, hér á Íslandi, í sumum tilvikum?
Kynferðisleg siðaskipti? Eru allir halda framhjá?
Það fer ekki framhjá neinum að það hafa átt sér stað kynferðisleg siðaskipti á síðustu áratugum en slík siðaskipti eru ekki ný af nálinni. Til dæmis urðu mikil kynferðissleg siðaskipti í Englandi þegar Viktoría drottning réði þar ríkjum. Kerlingin sú var ægileg tepra og blygðunar bönn hennar gengu svo langt að konur máttu ekki hvorki láta sjást í ökkla né bringu og þuftu því að vera dúðaðar frá toppi til táar í múnderingar sem gátu ekki á nokkurn hátt vakið kynlöngun. Ekki ósvipað búrkum eða nunnuklæðum.
Elvis sveiflaði sexý svörtum leðurmjöðmum snemma á fimmta áratug síðustu aldar og þróunin hefur verið á alla kanta síðan, okkur til bæði ánægju og ama. Það er alltaf að koma betur og betur í ljós að ekki nema helmingur mannfólks virðist vera þannig gerður að hann sætti sig við einn elskanda heilli æfi, eða með öðrum orðum, einkvæni… þrátt fyrir að konurnar séu “breima” í tæpan mánuð í senn og geti með reglubundnu kynlífi verið óléttar ár eftir ár ef því er að skipta.
Leigubílastýra í Reykjavík sagði mér nýlega frá því að það hefði komið sér ótrúlega á óvart hversu athafnasamir Reykvíkingar, bæði konur og karlar, væru að standa í framhjáhaldi.
Hún sagði að um hverja einustu helgi kæmu í bílinn til hennar ekki bara einn eða tveir einstaklingar sem væru að taka hliðarspor, heldur væri það stundum helmingur farþeganna.
Hver er lausnin? Er það að skilja? Skella okkur í búrkur? Endurskoða hugmyndina um makaskipti? Ekkert kynlíf fyrir hjónaband? Sætta okkur við einhleypingslífið? Lögleiða fjölkvæni á báða bóga? Fara í meðferð sem tekur á losta og löngunum eða reyna að koma upp svipuðum kerfum og Frakkar eða Nyinba ættbálkurinn?
Ég hef svo sannarlega ekki svarið!
Ég er af X-kynslóð, elska 70’s tónlist, finnst gott að fara í sund á kvöldin og á erfitt með arfa i görðum. Kýs fjölbreyti í lífið. Kann eina Eminem plötu utanað. Hef thing fyrir Marilyn Monroe, áhuga á feminisma og svona sitthvað fleira.
