Jón Sigurðsson (17. júní 1811 – 7. desember 1879), oft nefndur Jón forseti, var helsti leiðtogi Íslendinga í sjálfstæðisbaráttunni á 19. öld.
Til þess að fagna tilveru Jóns var fæðingardagur hans m.a. valinn sem sá dagur sem Háskóli Íslands var stofnaður árið 1911 og sem þjóðhátíðardagur Íslendinga þegar Lýðveldið Ísland var stofnað en það var einmitt þann 17. júní árið 1944. En hvaða náungi var þetta? Hver var Jón? Hvaðan kom hann? Hvert fór hann? Hvað gerði hann?
Jón Sigurðsson fæddist 17. júní árið 1811 á Hrafnseyri í Arnarfirði á Vestfjörðum og var skírður í höfuðið á móðurafa sínum, Jóni Ásgeirssyni. Faðir hans var Sigurður Jónsson, prestur og móðir hans Þórdís Jónsdóttir, húsfreyja, svona eins og gengur enda höfðu konur ekki önnur störf hér áður fyrr. Jón átti aðeins tvö systkini þau Jens og Margréti en í gamla daga var ekki algengt að fólk ætti svo fáa krakka.
Margrét, systir Jóns, ól manninn á Vestfjörðum og gerðist bóndi á Steinanesi í Arnarfirði en Jens bróðir hans fluttist síðar til Reykjavíkur og gerðist kennari og rektor Lærða skólans. Á uppvaxtarárunum stundaði Jón nám hjá föður sínum en flutti til Reykjavíkur átján ára gamall og tók stúdentspróf árið 1829 með ágætiseinkunn. Í Reykjavík vann hann í verslun föðurbróður síns, Einars Jónssonar, og þannig kynntist hann verðandi eiginkonu sinni Ingibjörgu, sem var dóttir Einars. Hún var sjö árum eldri en Jón.
Vorið 1830 réðist Jón til starfa sem biskupsritari hjá Steingrími Jónssyni, biskupi Íslands í Laugarnesi. Steingrímur átti stæðilegt bókasafn og fékk Jón afnot af því. Þar vaknaði áhugi hans á sögu Íslands og menningu og okkar maður las eins og hann gat. Sannkallaður bókaormur.
Bjó í Köben til æviloka
Jón hélt til Kaupmannahafnar árið 1833 til náms og þar bjó hann til æviloka. Í fyrstu nam hann málfræði, en þá fékk hann styrk frá gjafasjóði Árna Magnússonar og sneri sér að lestri íslenskra bókmennta og seinna sögu við Kaupmannahafnarháskóla. Hann lauk þó aldrei prófi. Hann vann sem málvísindamaður hjá Árnasafni. Sem slíkur var hann fenginn til að aðstoða færeyska prestinn Hammershamb við að gera færeyskt ritmál og réð því að færeysk stafsetning tekur mið af uppruna orða miklu fremur en framburði. Þá var hann aðalmaðurinn á bak við tímaritið Ný félagsrit allan tímann sem það kom út á árunum 1841-73.
Þingmaður Ísafjarðarsýslu
Jón var kosinn þingmaður Ísafjarðarsýslu árið 1844 og sótti hann Ísland heim á ný árið 1845 til þess að geta setið á Alþingi. Hann sat sem forseti Alþingis árin 1849-53, og aftur í einn og hálfan mánuð árið 1857 og loks frá 1867-77.
Viðurnefnið forseti fékk hann hins vegar vegna þess að hann var frá 1851 forseti Hafnardeildar Hins íslenska bókmenntafélags.
Á tímabilinu sem Jón var þingmaður kom Alþingi saman annað hvert ár og stóð í sex vikur. Jón gat því búið í Kaupmannahöfn en komið heim og sótt þing. Einn helsti stuðningsmaður heima í héraði var varaþingmaður Jóns, Magnús Einarsson á Hvilft í Önundarfirði og segir í skrifum Lúðvíks Kristjánssonar fræðimanns, að berlega sé ljóst að Magnús á Hvilft sé maðurinn sem Íslendingar eiga að þakka hina traustu forystu í baklandi Jóns á Vestfjörðum því Magnús veitti honum undirstöðu til sinnar kröftugu sjálfstæðisbaráttu.
Með frænkuna í festum í tólf ár
Eiginkona Jóns, hin áðurnefnda Ingibjörg Einarsdóttir, sat í festum heima á Íslandi í tólf ár frá 1833. Það þýðir að þau voru trúlofuð en hittust samt afar sjaldan. Þau giftu sig svo loks þegar hann kom heim á þingið 1845 þann 4. september. Þau eignuðust aldrei nein börn saman en ólu upp systurson Jóns, Sigurð Jónsson, frá því hann var átta ára. Hjónin fluttust saman til Kaupmannahafnar og bjuggu lengst á Øster Voldgade 8 (sem núna heitir Øster Voldgade 12 (Jónshús), en þar voru þau frá árinu 1852 til andláts Jóns 1879. Götuna kölluðu Íslendingar Austurvegg.
Sjálfstæðisbaráttan
Frá Danmörku átti Jón í samskiptum við fjölda Íslendinga bréfleiðis. Varðveist hafa yfir 6.000 sendibréf til Jóns frá um 870 bréfriturum. Jón var sérlega iðjusamur og tilbúinn að gera samlöndum sínum ýmsa greiða. Hann var í ágætri stöðu til áhrifa í Kaupmannahöfn og leituðu margir til hans, meðal annars til þess að biðja um lán. Fyrir vikið varð Jón vinsæll meðal Íslendinga.
Einn helsti samstarfsmaður Jóns var nafni hans Guðmundsson, ritstjóri. Sá var stundum kallaður Jón skuggi enda var hann alltaf við hlið forsetans og geta má að það hafi verið töluvert kærara á milli Jóns skugga og Jóns forseta heldur en Jóns og Ingibjargar. Say no more.
Hvatti landsmenn til að verða sér úti um sjálfstæði
Konungur Danmerkur afsalaði sér einveldi árið 1848 og við það tækifæri ritaði Jón Hugvekju til Íslendinga þar sem hann hvatti Íslendinga til baráttu fyrir sjálfstæði. Greinin birtist í Nýjum félagsritum það ár. Rök hans voru þau að við afnám einveldisins væri Ísland orðið að sjálfstæðu landi, líkt og fyrir Gamla sáttmála.
Á þjóðfundinum 1851 lagði hópur Íslendinga fram mótfrumvarp við frumvarp Danakonungs um stjórnskipun Íslands. Jørgen Ditlev Trampe, stiftamtmaður Danakonungs á Íslandi, neitaði frumvarpinu framgöngu og brást þá Jón við og mótmælti framgöngu Trampe. Undir tóku viðstaddir með hinum fleygu orðum „Vér mótmælum allir“.
Vildu ráða Jón af dögum?
Þessi atburður er talin marka þau tímamót að þaðan af var Jón talinn óumdeildur leiðtogi sjálfstæðisbaráttunnar. Eftir þjóðfundinn ganga sögur um að dönsk yfirvöld vildu ráða Jón af dögum en seinni rannsóknir benda til þess að ekkert sé til í því.
Jón beitti sér fyrir verslunarfrelsi, m.a. með útgáfu ritgerðar um verslun á Íslandi sem kom út árið 1843 þar sem hann vísar í verk Adam Smiths. Þrátt fyrir afnám einokunarverslunar 1787 var verslun við aðra en þegna Danakonungs áfram bönnuð.
Á legsteini Jóns í Hólavallagarði stendur „Stein þennan reistu honum landar hans 1881“.
Jón lést 7. desember 1879 eftir langvinn veikindi. Ingibjörg eiginkona hans lést níu dögum seinna og eru þau bæði grafin í Hólavallagarði. Húsið, sem Jón og Ingibjörg kona hans bjuggu í í Kaupmannahöfn, er á Øster Voldgade 12 (var áður númer 8) og heitir Jónshús. Það er í eigu íslensku ríkisstjórnarinnar og er rekið sem safn í minningu hans. Við Hrafnseyri, fæðingarstað Jóns, er einnig rekið Safn Jóns Sigurðssonar. Stytta af Jóni, eftir Einar Jónsson, stóð upphaflega fyrir framan Stjórnarráðshúsið við Lækjargötu og var afhjúpuð 10. september 1911 af Kristjáni Jónssyni ráðherra.
Styttan var flutt árið 1931 á Austurvöll fyrir framan Alþingishúsið, líkt og fyrst var lagt til og hefur verið þar síðan. 17. júní er einnig haldinn hátíðlegur þar sem minningu Jóns er haldið á lofti.
Fjölbreytileiki og góður fílíngur er mottó Pjattsins. Engar smellabeitur, bara endalaust af góðu efni, blogg, pistlar, uppskriftir, heilræði, heilsutips, menning, bækur, andlega hliðin og allskonar, allskonar enda höfum við verið í loftinu síðan 2009.
